Recognition of Prof Dr Syed Wadal Shah at national level

https://www.dawnnews.tv/news/1062672/

BBC Sindhi

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=10211740753608947&id=1071561161

A Name of Untiring Struggle

Prof Dr Syed Wadal Shah: A Name of Untiring Struggle

By

Hajira Shah

 Prof Dr. Syed Wadal Shah’s short but remarkable life very well justifies the quote by Johann Wolfgang Von Geothe, “Sometimes our fate resembles a fruit tree in winter. Who would think that those branches would turn green again and blossom, but we hope it, we know it”. Born in 1939, a time when resources and facilities in a third world country like Pakistan were very few, no one knew that this little child born to a poor family in a village of Amin Lakho, Pakistan would blossom into a pioneer of Science. Let alone education, the financial conditions made it very difficult for the family to even eat three times a day. Sometimes he and his siblings slept hungry. In these conditions of his early life, one could have never imagined about little Wadal Shah, he would be a renowned professor and will be remembered by thousands of people. Even though, he bore the loss of his father at an early age of five, he grew up to be a man of wisdom, blended with sincerity, passion, and strong determination to serve his nation. Much credit goes to his uncle and family guardian Syed Khan Muhammad; a pious and wise man, (inspired by religious Rashidi family of nearby Pir Jhando village and had established close acquaintance,) who gave utmost importance to education and therefore encouraged the youth especially his nephews to acquire education. Syed Muhammad Saleh Shah (Dr.Wadal Shah’s eldest brother who later completed doctorate in his mother tongue; Sindhi and authored various textbooks and literature book in Sindhi) and Syed Lal Shah ( who later got married to Dr. Wadal Shah’s sister and became his brother in law) were first to complete eight classes (than Final Pass) and were appointed as primary teachers. This was the beginning of a new journey of Syed family of Amin Lakho. The goat shepherd child, Wadal Shah was admitted in primary school Amin Lakho, where Syed Lal Shah was his primary teacher.

If personality is upright, only a tiny spark can be a candle in the dark. In his early age, Wadal Shah was determined to achieve the true objective of life. As a student he was intelligent and hardworking. He never gave up and continued for what he wanted to achieve even with meager financial resources. With intelligence and the right attitude towards his work, he earned respect among teachers and students. His charismatic personality made him a leader in high school. Even students older than him used to seek help from him in different subjects. His academic career was full of achievements. He secured gold and silver medals. Dr. Shah got into a medical college but was harshly disqualified due to his hearing problem nevertheless that incident never discouraged him and resolved to work even harder.  Dr Muhammad Ismail Ursani a famous educationist and author, writes in an article about Dr Wadal Shah, “He was very intelligent student and during his university education, one of his examiners wrote on his answer copy, ‘student is more knowledgeable than examiner’”. His academic achievements are all attributed to his hard work, determination and God gifted abilities. He never used cot and pillow while reading books as his friends famously quote him saying, “The comfort of cot and pillow would hamper my studies”.

Syed Wadal Shah started his professional career as a junior lecturer in University of Sindh after the completion of masters with gold medal. In a few years, he secured PhD scholarship from Imperial College, University of London. Securing a scholarship to one of the world’s best university at that time was an achievement of its own.  In sixties there were hardly any people in the country who went to further their education in foreign especially in the field of chemistry. With his efforts, he produced great work and completed his PhD before scheduled time.

Dr. Wadal Shah, on his return, was appointed as a lecturer in Engineering College, University of Sindh. Engineering College was in its infancy in those days with acute shortage of qualified teachers. His joining in College was blissful and supportive. He was highly motivated to gain knowledge and transfer it back to his student.  With his visionary approach and administration’s confidence in him, he successfully established the first chemistry laboratory in College. His thirst for knowledge secured him another one year research scholarship from University of Tokyo, Japan. He was married just a week before his scheduled departure to Japan but with the consent of his newly married wife and other family members he left for Japan. This showed his commitment with profession and desire to do something for University of Sindh in particular and for the nation’s education system in general. After successful completion of research work in chemical engineering he returned to motherland. This was not the end of his journey for knowledge and education. He secured funding for one year post doctorate research from government of Norway which he successfully completed.

Now it was time to pay back to his nation. With his untiring efforts he encouraged and enrolled 5 students for PhD research. For the first time in history of the University, 5 students completed their PhD research within 3 years stipulated time. He worked day and night in supervising the research and thesis writing of the students. He prepared research proposals and succeeded in seeking funds from Pakistan Science Foundation and National Science foundation of America. He enrolled another 11 students for PhD research. Simultaneously, he wrote and published 6 research papers, six books on science in Sindhi language, composed English to Sindhi scientific dictionary (unpublished), published various articles in magazines and newspapers, delivered radio talks on Radio Pakistan, organized international science conferences particularly Nawabshah conference, worked as editor of first Monthly Science Magazine in Sindhi and rendered services for Sindh University employees colony. Despite his commitment to his work, he proved to be an obedient son, loving husband, caring father, reliable brother, ideal teacher, companion of friends and a social developer. 

 

Prof Dr Syed Wadal Shah, while supervising 11 PhD students felt necessary to analyze the natural product samples in advanced chemistry lab for which he requested the Norwegian university to provide the research facilities and was allowed. He worked day and night to complete his research on samples within 3 months’ time. He succeeded in completing research and was ready to return back but unfortunately was found lying dead on the floor in his room on 16 December 1975. Alas, he lived a short life and his mission was incomplete. He was buried by thousands of mourning eyes in this native village Amin Lakho.

His friends and student regard him as legendary son of Sindh. In his short life he did remarkable work. His mission was selfless service for progress of science in motherland and dreamed to see University of Sindh as internationally renowned center for academic excellence and advanced research. He never thought and worked for money, luxury and authority. The gap after his death is not yet fulfilled. People like Prof Dr Syaed Wadal Shah born once in a while in history and shed long term impacts. It is our responsibility to value such people and set them as an example for generations to come. No doubt, Dr Wadal Shah was one such exceptional person who is still present in the hearts of many even after 38 years of his death. His commitment with profession, passion for science & research and determination to see University of Sindh as world leading institute is the deed which makes him alive and was recently refreshed in the minds of many when his service to his nation was renowned on national level when he was awarded Pakistan’s second highest national award; Hilal-e-Imtiaz.

I am in process of compiling quite important material on Dr Wadal Shah. Hope That very soon I will be able to upload.

Medals and Certificates: Photo courtesy Syed Salman Shah

In recognition of his outstanding services in the field of Science & Chemistry, the President of the Islamic Republic of Pakistan has been pleased to confer on Prof Dr Syed Wadal Shah, the award of 'Hilal-i-Imtiaz' (Posthumously) 

The Article written by Dr Wadal Shah, published by Sindh Science Society with title "Sokhri". Article is recomposed by Syed Sarmad Bukhari

پاڪستان سائنس فائونڊيشن

ڊاڪٽر سيد وڏل شاھ

          پاڪستان جي وجود ۾ اچڻ بعد سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ کي جنهن نموني نظرانداز ڪيو ويو هو، سا هڪ ڏکوئيندڙ حقيقت آهي. اِن ڳالهه کان ڪير به انڪار نٿو ڪري سگهي ته سائنس جي ترقي ۽ ملڪي ترقي ٻئي لازم ملزوم شيون آهن ۽ ڪوبه ملڪ جيڪڏهن سائنس جي ترقيءَ کان غافل رهيو ته اهو ڪڏهن به سڌري نه سگهندو. اهو تجربو پاڪستان کي اڳيئي ٿي چڪو آهي. پنهنجي غلفت جي ڪري اسين ترقيءَ جي بجاءِ سڌريل قومن کان گهڻو پوئتي پيل آهيون ۽ زندگيءَ جي هر سهولت لاءِ سندن محتاج آهيون. اسين اهو ڏسي رهيا آهيون ته جيڪي قومون سائنسي علم ۽ فني معلومات بهتر طور استعمال ڪري سگهيون ٿي، اهي ترقيءَ جون منزلون طي ڪري رهيون آهن ۽ اسين انهن جي مقابلي ۾ ڪمزور ۽ غريب آهيون.

          جنهن ملڪ ۾ ورهين جا ورهيه سائنس بي توجهيءَ جو شڪار ٿيل هجي، اتي چند سائنسدانن جون ڪوششون ڪامياب نٿيون وڃي سگهن. نتيجي ۾ انهن سائنسدانن جو مايوس هئڻ لازمي آهي. سائنسي برادري هر وقت اها تقاظا ڪندي رهي آهي ته ملڪ ۾ سائنسي سرگرمين کي يڪجاءِ ڪرڻ لاءِ ڪو قدم کنيو وڃي. سائنسدانن جو چوڻ آهي ته پاڪستان ۾ اهڙي مستحڪم سائنسي پاليسي اختيار ڪئي وڃي، جيڪا هن اهم شعبي ۾ قومي منصوبن ۽ پروگرامن سان هم آهنگي رکندڙ هجي. 

          جناب ذوالفقار علي ڀٽي جي دانشمندانه قيادت ۾ عوامي حڪومت جي اقتدار ۾ اچڻ سان نين اميدن ۽ امنگن جو دور شروع ٿيو. پاڪستان کي هڪ جديد ۽ ترقي يافته ملڪ بنائڻ جي تمنا رکڻ واري رهنما اهو محسوس ڪيو ته جيستائين اسين سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ تي پورو توجه نه ڏينداسون، تيستائين قومن جي برادريءَ ۾ پروقار مقام حاصل ڪري ڪونه سگهنداسون. ان ڪري ڀٽي صاحب صدارت سنڀالڻ کان يڪدم پوءِ ڪمال تدبر ۽ دور انديشيءَ کان ڪم وٺندي، سن 1971ع جي سانحه جي نتيجي ۾ پيدا ٿيل حالتن جي باوجود، ملتان ۾ سائنسدانن جو اجلاس ڪوٺايو، جنهن ۾ هن وفاقي حڪومت جي تحت سائنس ائنڊ ٽيڪنالاجيءَ جي هڪ علحدي وزارت جي قيام جو اعلان ڪيو. تقريباَ سڀئي تحقيقي ڪائونسلون ۽ وفاقي حڪومت جا متعدد سائنسي کاتا نئين وزارت هيٺ آندا ويا.

          ان کانپوءِ هڪ اهم قدم اهو به کنيو ويو ته ملڪ ۾ سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ جي واڌاري لاءِ، وفاقي حڪومت جي بنيادي اداري جي طور تي پاڪستان سائنس فائونڊيشن قائم ڪيو ويو اهڙي طرح فائونڊيشن جي قيام سان سائنسدانن جو اهو خواب پورو ٿيو، جيڪو هو ورهين کان ڏسي رهيا هئا. پاڪستان سائنس فائونڊيشن جي قيام جو مقصد اهو آهي ته ملڪ جي سماجي ۽ اقتصادي ضرورتن متعلق سرگرمين کي فروغ ڏنو وڃي ۽ انهن لاءِ سرمايو فراهم ڪيو وڃي. سائنس فائونڊيشن کي پنهنجن مقصدن حاصل ڪرڻ ۾ هن وقت تائين جيڪا ڪاميابي ٿي آهي، ان جو مختصر جائزو هيٺ پيش ڪجي ٿو.

          سائنسدانن ۽ ريسرچ اسڪالرن کي سائنس جي ترقيءَ متعلق تازه ترين معلومات ۽ انگ اکر پهچائڻ لاءِ فائونڊيشن پاڪستان جي سائنسي و فني معلومات جو مرڪز (پاسٽڪ) قائم ڪرڻ جي اسڪيم تي ڪم ڪرڻ شروع ڪري ڏنو آهي. هن اسڪيم تي اندازاَ هڪ ڪروڙ رپيا خرچ ٿيندا. هن اسڪيم مطابق اسلام آباد ۾ هڪ نئشنل سينٽر ۽ چئني صوبن جي گادين، ڪراچيءَ، لاهور، پشاور ۽ ڪوئٽا ۾ چار صوبائي مرڪز قائم ڪيا ويندا، جيڪي هيٺ ڏنل سهولتون فراهم ڪندا.

1.قومي سائنس جي حوالن جي لائبرري.

2.دستاويزي سروسز 

 3. سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ جون انفارميشن ٽرانسفر سروسز ۽ سائنسي انگ اکر گڏ ڪرڻ.

هنن مقصدن حاصل ڪرڻ لاءِ فائونڊيشن انفارميشن سائنس سان واسطو رکندڙ عملي جي ويهن رڪنن کي ٻاهرين ملڪن ۾ تربيت لاءِ موڪليو ويو آهي. موزون صلاحڪارن جون خدمتون حاصل ڪيون وينديون ۽ اقوام متحده ۽ بين الااقوامي انفارميشن سروسز مثلاَ يونيسنسيٽ ۽ ايگرس وغيره سان رابطو قائم ٿي رهيو آهي.هنن مقصدن حاصل ڪرڻ لاءِ فائونڊيشن انفارميشن سائنس سان واسطو رکندڙ عملي جي ويهن رڪنن کي ٻاهرين ملڪن ۾ تربيت لاءِ موڪليو ويو آهي. موزون صلاحڪارن جون خدمتون حاصل ڪيون وينديون ۽ اقوام متحده ۽ بين الااقوامي انفارميشن سروسز مثلاَ يونيسنسيٽ ۽ ايگرس وغيره سان رابطو قائم ٿي رهيو آهي.

     ان سلسلي ۾ ڪيترن ئي بين الااقوامي ادارن سان ڳالهه ٻولهه ۾ خاطر خواه ڪاميابي حاصل ٿي آهي. ان کانسواءِ ڪراچيءِ جي پئٽينٽ ۽ ڊزائين آفيس ۾ پيل تقريباَ ويهه لکن ڊزائين اسپيسيفڪيشن کي فائونڊيشن پنهنجي تحويل ۾ ورتو آهي ۽ انهن جي درجي بنديءَ لاءِ خصوصي مهارت رکندڙ عملي کي ڀرتي ڪيو ويو آهي.

     فائونڊيشن پنهنجي قيام کان هڪدم پوءِ تحقيق لاءِ جيڪي انفرادي تجويزون طلب ڪيون هيون، تن جي جواب ۾ ان کي ملڪ جي مختلف سائنسي ادارن طرفان تريباَ 208 رٿائون وصول ٿيون آهن، جن تي ڏھ ڪروڙ رپيا خرچ ايندو. انهن مان 49 اهڙن منصوبن تي ڪم ٿي رهيو آهي، جيڪي ملڪ جي اقتصادي ۽ معاشرتي ضرورتن سان سڌو سنئون تعلق رکن ٿا انهن تي هڪ ڪروڙ رپيا خرچ ٿيندا. في الحال فائونڊيشن جون مختلف ڪميٽيون وڌيڪ ستر (70) منصوبن جو جائزو وٺي رهيون آهن.

     بلوچستان ۾ ليٽرائيٽ جا ذخيرا آهن، جن ۾ ٽائٽينيم، اليومينيم، ۽ لوھ جا مرڪب ملن ٿا. في الحال انهن شين جي ضرورت پوريءَ ڪرڻ لاءِ هي مرڪب ٻاهران گهرايا وڃن ٿا ۽ انهن تي تمام گهڻي مقدار ۾ پرڏيهي ناڻو خرچ ٿئي ٿو. هي مرڪب پالش ۽ پئنٽ تيار ڪرڻ واري صنعت ۾ ڪم اچن ٿا. فائونڊيشن نيم پائلٽ پلانٽ اسڪيل تي پاڪستان ڪائونسل آف سائنٽيفڪ ائنڊ انڊسٽريل ريسرچ سان هڪ گڏيل تحقيقي منصوبو تيار ڪيو آهي ته جيئن هڪ فارمولا تيار ڪئي وڃي، جيڪا اقتصادي طور تي عمل جوڳي هجي ۽ ان تي لاڳت به گهٽ اچي. ليٽرائيٽ جا ذخيرا ٻين اقتصادي مقصدن لاءِ به ڪم آندا پيا وڃن.

     فائونڊيشن لائيو اسٽاڪ انڊسٽريءَ جي ترقيءَ لاءِ ڪيترن ئي عوامل جي نشاندهي ڪئي آهي ۽ ڏسڻ ۾ آيو آهي ته لائيواسٽاڪ جي ترقيءَ جي راھ ۾ سڀ کان وڏي رڪاوٽ ڪچي چاري جي نايابي آهي، جيڪا پولٽريءَ جي کاڌي جو لازمي جزو آهي. ان ڪري تحقيقات جي روشنيءَ ۽ انهيءَ جي نتيجن جي بنياد تي 50 لک ٽن جوئر پيدا ڪرڻ جي منصوبي تي ڪم شروع ڪيو ويو آهي. اها جوئر نور زمين ۾ پوکي ويندي. ان سلسلي ۾ هن وقت تائين جيڪي نتيجا حاصل ٿيا آهن، سي ڪافي اميد افزا آهن. بهار جي موسم دوران جوئر تي تجربا ڪيا ويا ۽ انهن جي نتيجن جي آڌار تي آبادگارن اهو خيال ڏيکاريو آهي ته هن فصل جو ٻج ڪمند سان گڏ پوکي سگهجي ٿو، جنهن مان چڱي خاصي مقدار ۾ پيداوار حاصل ٿي سگهي ٿي.

     چين رعيتي راڄ جي ڳوٺاڻن عالائقن مان حاصل ٿيندڙ فني نتيجن کي مد نظر رکندي سنڌ، پنجاب ۽ سرحد جي ڪن ڳوٺن ۾ بايو گئس جي ڪارخانن قائم ڪرڻ جا منصوبا تيار ڪيا پيا وڃن. سنڌ ۾ ٿيندڙ ڪيلي جي ٿڙن مان ڪاغذ جو گودو (Pulp) تيار ڪرڻ واري اسڪيم تيار ڪئي ويئي آهي، جنهن لاءِ فائونڊيشن موڙي ڏئي رهيو آهي. سنڌ يونيورسٽي جي انسٽيٽوٽ آف ڪيمسٽري سميت ٻين ٻن هنڌن تي ان اسڪيم جو جائزو ورتو پيو وڃي.

     غير روايتي ذريعن مان توانائي حاصل ڪرڻ جي مقصد سان سائنس فائونڊيشن سج جي ڪرڻ مان حاصل ڪيل توانائيءَ کي ذخيري ڪرڻ جو جائزو وٺي رهيو آهي. گهرن کي گرم ڪرڻ ۽ پمپن ذريعن پاڻي ڪڍڻ لاءِ مختلف قسم جي Gadgets جو مطالعو ڪيو پيو وڃي. ان کانسواءِ سائنس فائونڊيشن هائڊرالڪ پاور پلانٽ تعمير ڪرڻ وارين اسڪيمن جي به مدد ڪري رهيو آهي، جن جو مقصد آهي ته پاڪستان جي اترين علائقن ۾ پاڻيءَ جي آبشارن مان بجلي پيدا ڪئي وڃي.

     فائونڊيشن سائنسدانن جو هڪ پول قائم ڪيو آهي، جنهن ۾ وڏي تعداد ۾ اعليٰ تعليم يافته ۽ ذهين سائنسدان شامل آهن. ڪيترائي اهڙا به اسڪالر آهن، جيڪي اڳي ٻاهرين ملڪن ۾ ڪم ڪري رهيا هئا، پر هاڻي پول ۾ ڪري رهيا آهن. جيستائين هنن سائنسدانن کي مستقل طور تي سندن صلاحيتن مطابق واسطيدار شعبن ۾ رکيو نه ويندو، تيستائين کين عارضي طور تي مختلف يونيورسٽين ۽ سائنسي ادارن سان لاڳو ڪيو ويندو آهي.

     فائونڊيشن مختلف ملڪن ۽ بين الااقوامي ايجنسين سان تعلق رکندڙ فني ماهرن ۽ سائنسدانن کي وقت بوقت پاڪستان ۾ گهرائيندو رهيو آهي ۽ ملڪ ۾ ڪيترين ئي ڪانفرنسن ۽ سيمينارن جو اهتمام ڪيو آهي. انهن اجلاسن ۾ سائنسدانن جي تربيت، سائنسي اوزارن ۽ فائونڊيشن لاءِ مشاورتي خدمتن جي ضرورت تي بحث مباحثا ڪيا ويا آهن. فائونڊيشن تقريباَ هڪ درجن پاڪستاني سائسدانن کي بين الاقوامي سائنس ڪانفرنس ۽ مذاڪرن جي مجلسن ۾ شرڪت ڪرڻ لاءِ ٻاهرين ملڪن ۾ موڪلڻ جو اهتمام ڪيو آهي، جنهن تي تقريباَ پوڻا ٻه لک رپيا خرچ آيو آهي.

     عوامي حڪومت ملڪ جي اترين علائقن جي ترقيءَ ۾ جيڪا دلچسپي وٺي رهي آهي، ان کي نظر ۾ رکندي سائنس فائونڊيشن انهن علائقن ۾ قومي ترقياتي رضاڪار پروگرام تحت سائنسي مهم شروع ڪئي آهي. ان مهم ۾ مختلف يونيورسٽين مان تقريباَ 80 هزار ماهرن ۽ اين-ڊي-وي-پي. جي 120 رضاڪارن حصو ورتو. هن مهم جو اهو مقصد هو ته سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ جي مدد سان انهن علائقن ۾ ترقيءَ جي موقعن جي نشاندهي ڪئي وڃي.

     انهن ماهرن مختلف شعبن مثلاَ خوراڪ، زراعت، چوپائي مال جي پالنا، ٻيلن، ماهي  گيري، معدنيات، صحت ۽ ارضيات وغيره ۾ تفصيلي سروي ڪئي آهي ۽ پنهنجون ابتدائي رپورٽون پيش ڪري ڇڏيون آهن. انهن رپورٽن مان هڪ جامع رپورٽ تيار ڪئي ويندي. رپورٽ تيار ڪرڻ کانپوءِ انهن علائقن جي ترقيءَ جي باري ۾ ملڪي معيشت جي رٿا بندي ڪرڻ وارن کي تجويزون ۽ سفارشون پيش ڪيون وينديون، جن جي روشنيءَ ۾ هو ايندڙ پنجسالي رٿا دوران انهن علائقن جي ترقيءَ لاءِ اسڪيمون تيار ڪندا.

فائونڊيشن جا آئنده پروگرام

   مٿي ڄاڻايل ڳالهين کانسواءِ پاڪستان سائنس فائونڊيشن ڪيترن ئي پروگرامن ۽ سر گرمين کي ترتيب ڏيئي رهيو آهي. هن پروگرام تحت سائنسي ۽ فني معلومات جي نظام کي بهتر بنايو ويندو، بين الاقوامي معلومات جي سسٽم سان گهرو تعلق رکيو ويندو ۽ سائنسي معلومات جا ذيلي ادارا قائم ڪيا ويندا. مختلف تحقيقاتي ادارن ۾ انگن اکرن گڏ ڪرڻ جون سهولتون پيدا ڪيون وينديون، بين الااقوامي ادارن جي تعاون سان سائنسي تحقيقات جا گڏيل پروگرام شروع ڪيا ويندا ۽ تربيت جي سهولتن ۾ واڌارو ڪيو ويندو. سائنسي اوزارن ۽ فني مشاورت جي سروس قائم ڪئي ويندي. ان کانسواءِ ائپروپرئيٽ ٽيڪنالاجيءَ جو مرڪز قائم ڪيو ويندو ۽ ترقي يافته ملڪن جي سائنسي ادارن ۽ سائنسي توڙي فني ماهرن سان ادارتي سطح تي قائم ڪيو ويندو.

     سائنس فائونڊيشن جي قيام سان سائنسي ترقيءَ جي ڏس ۾ هاڻي ڇاڪاڻ ته هڪ خوشگوار ابتدا ٿي چڪي آهي، ان ڪري هاڻي اهو سائنسدانن ۽ فني ماهرن جو فرض آهي ته اهي انفرادي توڙي اجتماعي حيثيت ۾ سائنسي ۾ فني تحقيق سان تعلق رکندڙ ادارن ۾ انهن سهولتن مان پورا پورا فائدا وٺن، جيڪي سائنسي فائونڊيشن انهن کي مهيا ڪري ڏنا آهن.     

Some views of family, friends and students

ٻالجتيءَ کان آخري دم تائين سڀني جو وڏل شاھ ـ

ڊاڪٽر سيد وڏل شاھ جي وڏي چاچي سيد بچل شاھ جون ٽي شاديون هيون پهرئين نڪاح مان سيد بقادار شاھ ٿيو جواني کي رسيو شادي ڪيائين. علاج خاطر سير ڇوڙايائين رت گهڻو وهي ويو ان مان خرابي پيدا ٿي ۽ اٽڪل 21 سالن جي عمر ۾ 1927ع يا 1928ع ڌاري وفات ڪري ويو. سيد بچل شاھ کي ٻئي نڪاح مان هڪ نياڻي ۽ ٽئي نڪاح مان هڪڙو پٽ ٻڍل شاھ ٿيو جنهن وڏي ڄمار ماڻي جنوري 2004ع ۾لاولد فوت ٿي ويو.

سيد بچل شاھ جي وفات کان پوءِ سندس ننڍي ڀاءُ سيد ڏتل شاھ جي نرينو اولاد ۾ سڀ کان ننڍو پٽ سيد وڏل شاھ ٿيو جنهن تي ٻانگ جو نالو سيد بقادار شاھ رکيو ويو. وڏي عمر جا ڳوٺاڻا بادل ملاح ۽ ٻيا کيس آخر تائين به مير بقادار شاھ سڏيندا هئا. ڇاڪاڻ ته وڏي چاچي جي وڏي پٽ جو نالو هو انڪري گهر ۾ به وڏل شاھ سڏيو ويو ۽ اسڪول جي داخلا وقت به نالو وڏل شاھ لکيو ويو. ڊاڪٽر سيد وڏل شاھ ڄمندي ڄام هو سندن والده (وفات 1987ع) ٻڌائيندي هئي ته منهنجو ننڍڙو ننڊ مان ڪڏهن به روئي ڪونه اٿيو هميشه يا ته کلي اٿندو هو يا امان ڪري اٿندو هو. سمجھ ڀريو ٿيو ته مونکان مولود چورائيندو هو، ڳالهيون ٻڌندو هو ۽ ڳالهين مان ڪَڪِ ئي ڪين ٿيندو هو. ڏاڍو آلو ڀولو ٻار هو، عجب جهڙيون ڳالهيون ڪندو هو انڪري کيس پيار مان ‘‘بودو’’ سڏيندي هئس.

ڊاڪٽر سيد وڏل شاھ جي وڏي ڀيڻ (وفات 2004ع) ٻڌائيندي هئي وڏل شاھ جون ننڍڙي هوندي ڏاڍيون وڻندڙ حرڪتون هونديون هيون. سندس زبان مان نڪتل لفظ وهي ويندا هئا انڪري ڳوٺاڻا سندس ان قوت کان ڊڄندا به هئا ۽ کيس تمام گهڻو ڀائيندا هئا. هڪڙي ڀيري ڳوٺ جي وريند نالي هڪڙي گهورڙئي واڻئي کان شئي گهريائين جنهن کيس شئي ڪانه ڏني يا وري ٿوري ڏني وڏل شاھ کيس چيو ته وڃ ته حاجاڻا مُٽنئي. ڪجھ وقت کان پوءِ مائي ڌاڻو حاجاڻي آئي ان کان پڇيائين ته اي ڌاڻو وريند کي اوهان جي حاجاڻن مُٽيو؟ ڇاڪاڻ ته وڏل شاھ ٻاتو هو انڪري مائي سندس ڳالھ ڪانه سمجهي سگهي جڏهن کيس ٻڌايو ويو ته کل ۾ ويڙهجي وئي ۽ وراڻيائين ته حاجاڻن ڪونه باقي سندس گهوڙي هٿ ۾ چڪ هينس ۽ سڄو هٿ کڻي وات ۾ وڌائين. وريند چوندو هو ته ننڍڙي شاھ جي ڳالھ وڙهي آهي.

ڊاڪٽر صاحب جي ٻيو نمبر وڏي ڀيڻ جيڪا 85 سالن کن جي آهي ۽ حال حيات آهي (2011ع) تنهن ٻڌايو ته مُهاڻو گهوڙي تي مڇي کڻي اچي حويلين جي لوڙهي وٽان مٽيو ڏاڏيءَ چيس ته وڏل شاھ مهاڻي کي پوئتي موٽاءِ ته مڇي وٺون.  ننڍڙي وڏل شاھ ميربحر کي سڏ ڪيا پر هن موٽڻ جي ڪانه ڪئي جنهن تي وڏل شاھ اتان ئي رڙ ڪري چيو ته ڏاڏي هي مڇلو مڇي ڪونه ٿو ڏي. مهاڻو پوئتي وريو ۽ چڱي موچاري ڪُرڙي مفت ۾ ڏئي هليو ويو وڏل شاھ کڻي آڻي ماءُ کي ڏني. ڊاڪٽر صاحب جي ڀيڻ وڌيڪ ٻڌايو ته بابا پورهيت هو هارپو ڪندو هو ٿورڙو مال رزق به هو ان جي گاھ پَٺي ۽ ڪم ڪار لاءِ وڏل شاھ گڏهڙو ڌاريو جيڪو مري ويو پوءِ ڪٿان لاھ گهلي آڻي هيٺال ۾ مال جي وٿاڻ ۾ ڇڏيائين امان پڇيس ته هي ڇو کڻي آندو اٿئي وراڻيائين منهنجو گڏهڙو آهي پوءِ ان ته لانگ ورائي هڪليندو هو.

ڊاڪٽر سيد وڏل شاھ کي خاندان ۾ جيڪو ماحول مليو ان سندس شخصيت تي ٻالجتي کان ئي تمام گهرا نقش ڇڏيا جيڪي آخر تائين قائم رهيا. ڊاڪٽر صاحب جو وڏو ڀاءُ ڊاڪٽر سيد محمّد صالح شاھ خاندان جي ماحول بابت لکي ٿو ته سيدن جو هي خاندان سنڌ ۾ نهايت دير سان آيو هو ۽ ان سان گڏوگڏ هڪ هنڌ ويهي نه سگهيا هئا، انڪري پيري مريدي، زمينداري ۽ اجائي وڏ ماڻهپائي جهڙن ٺڪرن کان آزاد رهيا. پورهيا ڪيائون پر ٻين جو رت پي نڪي پاڻ پليا نڪي پنهنجا ٻچا پاليائون. مونکي خوشي آهي ته اسان جي موجوده خواھ اڳئين ڪٽنب ۾ حرام جو رت ۽ گوشت ڪنهن جي به جسم ۾ ڪونه آهي. پاڻ وڌيڪ لکن ٿا ته اسان جي ننڍي پڦي آخوند حافظ محمّد بقا قريشي صديقي وٽ قرآن مجيد ناظره پڙهيو ۽ ابولحسن جي سنڌي پڻ پڙهيائين، اهو هو پاڪ علم جو پهريون داڻو هو جيڪو ورثي ۾ آيو. حضرت پڦي وٽ اسان جي والده پڙهي، جنهن قرآني مڪتب کوليو ٻارڙا لِله پڙهندا هئا. ڇوڪرين لاءِ روزه، نماز، رڌپچاءَ، ڀرت، رلِي، ٽوپي، گهرن جي صفائي، ٻار نپائڻ ۽ ستي ڦڪيءَ جي عملي تعليم هوندي هئي. رمضان شريف ۾ ڇوڪرين کي سڄو مهينو روزا رکائڻ ۾ ايندا هئا تراويح پڙهائي ويندي هئي، درود شريف جا لک ۽ قرآن مجيد جا سوين ختم ٿي چڪا هوندا. بيمار ٻارن ۽ زالن کي ستي ڦڪي مفت ۾ ملندي هئي. ڪڏهن ڪڏهن ته هفتن جا هفتا اهي رهيل هوندا هئا. اهڙين ڳالهين تي ڳالهائيندي سيد وڏل شاھ جي والده چوندي هئي ته اسان پنبڻين سان ماڻهو ميڙي راڄ ٻڌو.

سيد وڏل شاھ تي خانداني ماحول جو اثر ٻالجتي کان ئي ظاهر هو پاڻ ننڍڙي عمر کان روزي نماز جو پاپند قبر پوڄا کان پري ڏاڍو بي ڊپو ۽ موحد انسان هو. سندس وڏو ڀاءُ ڊاڪٽر سيد محمّد صالح شاھ لکي ٿو ته گرمي جي موڪلن ۾ وڏل شاھ مون وٽ سڪرنڊ اچي رهندو هو ۽ فارسي پڙهندو هو. انهن ڏينهن ۾ ملان عيسيٰ نالي ڪيرئو ڳوٺ تِلي لڳ سڪرنڊ ۾ رهندو هو ڏاڍو نيڪ مرد هو اسان جي خاندان جي انهن سان دوستي هئي انڪري وڏل شاھ کي ڏاڍو ڀائيندو هو. ملان عيسيٰ ڏور بيت ڄاڻندو هو ۽ سڄيون سڄيون راتيون ڏورن ۽ بيتن ۾ گذري وينديون هيون وڏل شاھ سڄيون راتيون جاڳي، ڪن لايو ويٺو ٻڌندو هو. ملان عيسيٰ جو ڀاڻيجو حاجي غازي ڪيرئي جو لاڙو وري عبادتن، ذڪر فڪر ۽ مجلسن ڏانهن هوندو هو. جتي تر ۾ ڪا ديني مجلس هوندي هئي اتي وڏل شاھ مون سان (ڊاڪٽر سيد محمّد صالح شاھ) سان گڏجي وڃي شريڪ ٿيندو هو ۽ سڄيون راتيون عبادت ۽ ذڪر فڪر جي مجلس ۾ گذري وينديون هيون اهي مجلسون هميشه حاجي غازي خان ڪيريو ڪرائيندو هو.

ڊاڪٽر سيد صالح محمّد شاھ وڌيڪ لکي ٿو ته سيد وڏل شاھ جڏهن مخدوم غلام حيدر هاءِ اسڪول هالا ۾ پڙهندو هو ته ننڍا وڏا شاگرد کيس مرشد ڪري سڏيندا هئا اهو ڪوڙو اعزار ڪونه هو پر هن جون جيڪي صفتون هيون، انهي ڪري نه فقط شاگرد پر سندس استاد، هيڊ ماستر سندس فقيرانه طبعيت جا گرويده هوندا هئا. گهڻن ماڻهن کي گمان ڇا پڪ هوندي هئي ته وڏل شاھ صاحب  ڪرامت آهي.

ڊاڪٽر سيد وڏل شاھ جو وڏو ڀاءُ ڊاڪٽر سيد محمّد صالح شاھ لکي ٿو ته وڏل شاھ کي جيئن ئي ڏاڙهي آئي ته ان تي پاڪي ڪانه ڦيرايائين جَوَ جيتري ڏاڙهي سدائين رکيل هئي. ڊاڪٽر سيد وڏل شاھ ۽ ٻيا شاگرد بلاڪن ۾ رهيل هئا پوءِ کين منتقل ڪري شاھ لطيف هاسٽل ۾ رکيو ويو اتي هاسٽل جي وڏي هال کي مسجد اچي بنايائين نماز پاڻ پڙهائيندو هو جمع جو خطبو به پاڻ ئي ڏيندو هو. هاسٽل جو ماحول ئي بدلجي ويو ان وقت هونئن به حالتون سٺيون هيون شاگرد ڪمرا بند ڪئي بغير ڪلاسن ۾ هليا ويندا هئا چوري چڪاري ۽ داداگيري جو ڊپ ڪونه هوندو هو.

ڊاڪٽر سيد وڏل شاھ جو ماروٽ سيد شير شاھ (نومبر 2011ع) ورجايل يادگيرين ۾ ٻڌائي ٿو ته ڊاڪٽر صاحب نهايت پرهيزگار، روزي نماز جو پابند ۽ تهجد گذار ماڻهو هو. زماني گيري کان صفا پري هو سندس طبعيت ۾ ايتري سادگي هئي جو اسان زماني جي ماڻهن کي حيرانگي ٿيندي هئي سندس سڄي عمر پاڪيزگي سان گذري. اهڙن ساڳين خيالن جو اظهار پروفيسر ڊاڪٽر دادو خان بڙدي ۽ پروفيسر ڊاڪٽر شاھ نواز عارباڻي جن پڻ ڪيو ڊاڪٽر بڙدي سندن شاگرد هو ۽ ڊاڪٽر عارباڻي صاحب هڪ سال سينيئر ۽ تمام ويجهو دوست هو هي ٻئي محترم ڊاڪٽر سيد وڏل شاھ جي اوصاف حميده تي ڳالهائيندي روئي ويٺا ڊاڪٽر بڙدي اوڇنگارون ڏئي روئندو رهيو ۽ چوندو رهيو ته سائين وڏل شاھ هڪڙوئي هو سندس وڃڻ بعد اسين شاگرد يتيم ۽ بي سهارا بنجي وياسين ۽ نيچرل پراڊڪٽ جو شعبو نڌڻڪو ٿي نيٺ اجڙي ويو. ٻنهي معزز پروفيسر صاحبان جي راءِ هئي ته (2011ع ۾ ڪيل انٽرويو) اسان سائين وڏل شاھ جي شخصيت ۾ ڪوبه جهول ڪونه ڏٺو، پاڻ انتهائي ايماندار، صاحب ڪردار، سخي ۽ مسڪينن جو تمام دليرمددگار هو. پروفيسر ڊاڪٽر ميڊم گلشن سهتو جون (2011ع) انٽرويو دوران اکيون آليون ٿي پئي ويون سندس زبان مان هر وقت ‘اسان جو سائين’ يا ‘سائين’ لفظ ٻڌڻ ۾ آيو. محترمه اڄ به ايتري عقيدت ۽ احترام سان پئي ڳالهايو ڄڻ ڊاڪٽر سيد وڏل شاھ هي سڀ ڪجھ ٻڌي رهيو آهي. ڊاڪٽر صاحبه باربار چوندي رهي ته اسان نياڻين جو سهارو ۽ ڀر جهلو هو مجال آهي جو ڪا ميري اک اسان ڏانهن کڄي. پروفسير گلشن صاحبه ٻڌايو ته ڪنهن صاحب گدلي نيت سان سڏايو مون سائين وڏل شاھ سان ذڪر ڪيو پاڻ چيائين ته تون بي فڪر ٿي اوڏانهن هل آئون تنهنجي پاڇي وانگر آهيان. ڊاڪٽر صاحب ان ماڻهو جي مونسان گفتگو ٻڌي پوءِ ان سان جوڳي جٺ ڪئي. اهڙي جٺ  جي بدلي ۾ ان صاحب اختيار مونکان استعفيٰ لکارائي ورتي ۽ ليڪچرارشپ داءِ تي لڳارا ئي ڇڏي آئون روئندي رهيس. ڇهن مهينن بعد سائين نه صرف مونکي بحال ڪرايو پر نوڪري وارو خال به رهڻ ڪونه ڏنو. اسين ڇوڪريون سائين لاءِ بلڪل به سڳين نياڻين جهڙيون هيونسين. منهنجو ليڪررشپ جو آرڊر ڪونه پئي نڪتو سائين کي ٻڌايو وراڻيائين پُٽ فڪر نه ڪر آرڊر نڪري ويندو. چند ڏينهن کانپوءِ مونکي گهرائي چيائين آرڊر ٿيو پيو آهي کڻي اچ ۽ ڊيوٽي سان وڃي لڳ. مونکي اعتبار ڪونه پيو اچي چيم سر ڀوڳ نه ڪريو مان ڏاڍي ڪمزور ڇوڪري آهيان هنيانءَ ڦاٽي پوندو. مان پنهنجي حال تي کلان پئي سر چيو پٽ آرڊر نڪتو پيو آهي کڻي اچ مان آرڊر کڻي وڃي ڊيوٽي رپورٽ ڏني. ايڏي خوشي ٿي جنهن جو بيان نه ٿي ڪري سگهان.

ليباريٽري ۾ ڪم ڪندي دير ٿي ويندي هئي آئون ۽ زاهده شام جو پيدل موٽندا هئاسين سر ليباريٽري بند ڪري گهر لاءِ واپس ٿيندو هو اسان کي اڪثر گاڏي ۾ ويهاري گهر وٺي ايندو هو. سائين جي گهرواري منهنجي ڪاليج ليول تي استاد رهي هئي سائين جي امڙ به ساڻس گڏ رهندي هئي. گهر اچي چوندو هو ته ڇوريون بک مري وينديون کين ماني کارائي پوءِ روانو ڪريو ڇوڪرين جو محافظ هو هاڻي اهڙو ڪوبه استاد ڪونهي اسين به اهڙا استاد ڪونه آهيون نه وري اهي شاگرد آهن. اڄ به ڊاڪٽر عارباڻي ايندو آهي ته مان ڏڪندي آهيان حالانڪه مان پاڻ هنيئر پروفيسر ۽ پنهنجي شعبي جي سربراھ آهيان. مونکي اولاد ۾ هڪڙي نياڻي آهي. هائوس جاب پئي ڪري چوندي آهي ته استادن جون اکيون ڏس پوڙهو واڻيو آهي مون تي ڦڙڪيون ٿو هڻي. اڄ جو ٻار بانحي تڏهن ٿيو آهي جو استادن مان اها ڳالھ نڪري وئي آهي. سائين وڏل شاھ جي وفات جي خبر پئي ته آئون ۽ زاهده ڇتيون ٿي پيونسين بي تحاشا روئندي ۽ چرين وانگر دانهون ڪندي ڏسي ٻين ڇوڪرين چيو ته توهان کي ڇا ٿي ويو آهي هڪڙو استاد فوت ٿيو آهي هنن کي ڪهڙي خبر ته اسان جو مائٽ، استاد ۽ محافظ اسان کي يتيم ڪري هليو ويو. ڳالھ ٻولھ دوران پروفيسر صاحبه ڪيترائي ڀيرا روئي ويٺي.